สิทธิผู้บริโภคบนจานและขวดยา รับมือโฆษณาหลอกยุคสุขภาพบูม

กระแสสุขภาพที่พุ่งแรงพร้อมความเสี่ยงที่ซ่อนอยู่

ในยุคที่เทรนด์สุขภาพกลายเป็นส่วนหนึ่งของไลฟ์สไตล์คนไทย การดูแลตัวเองไม่ได้หยุดอยู่แค่การออกกำลังกายหรือเลือกรับประทานอาหารที่ดีต่อร่างกาย แต่ขยายไปสู่การบริโภคอาหารเสริม วิตามิน ยาลดน้ำหนัก และผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพหลากหลายรูปแบบ ข้อมูลจากศูนย์วิจัยกสิกรไทยชี้ว่ามูลค่าตลาดอาหารเสริมในปี 2567 สูงกว่า 240,000 ล้านบาท พร้อมอัตราการเติบโตเฉลี่ยร้อยละ 7–10 ต่อปี สะท้อนความต้องการที่เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องและศักยภาพทางธุรกิจที่มหาศาล

ทว่าการเติบโตดังกล่าวกลับมาพร้อมเงามืดของการแข่งขันทางการตลาดที่รุนแรงขึ้น โฆษณาหลายชิ้นเลือกใช้ข้อความเกินจริง ภาพลักษณ์ชวนเชื่อ หรือแม้แต่ข้อมูลบิดเบือน เพื่อกระตุ้นยอดขายให้ได้มากที่สุด โดยเฉพาะการเจาะกลุ่มผู้บริโภควัยทำงานและผู้สูงอายุที่มีกำลังซื้อสูงและมักแสวงหาทางลัดเพื่อสุขภาพที่ดี

ท่ามกลางความเฟื่องฟูของตลาดสุขภาพ ภัยจากโฆษณาหลอกลวงและสินค้ามาตรฐานต่ำจึงไม่เพียงคุกคามสิทธิของผู้บริโภค แต่ยังสร้างความเสี่ยงต่อสุขภาพอย่างแท้จริง บทความนี้จะพาไปสำรวจทั้งตัวเลข ความจริงที่ซ่อนอยู่ ช่องโหว่ทางกฎหมาย และแนวทางรับมือ เพื่อให้ “สิทธิผู้บริโภคบนจานและขวดยา” กลายเป็นเกราะป้องกันที่แข็งแรงในยุคสุขภาพบูม

ตัวเลขที่ชี้ให้เห็นปัญหา

สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) รายงานว่าในปี 2567 พบการโฆษณาผิดกฎหมายมากกว่า 5,800 รายการ เพิ่มขึ้นร้อยละ 23 จากปีก่อน กลุ่มที่ตรวจพบมากที่สุด ได้แก่ ยาลดน้ำหนักปนเปื้อนสารไซบูทรามีน อาหารเสริมที่อ้างว่ารักษาโรคได้ และผลิตภัณฑ์ดีท็อกซ์ที่มีสารระบายเกินมาตรฐาน ซึ่งทั้งหมดนี้มีความเสี่ยงต่อสุขภาพผู้บริโภคอย่างชัดเจน

ผลวิจัยจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยประเมินว่า ความเสียหายทางเศรษฐกิจจากการใช้สินค้าที่ไม่มีคุณภาพและโฆษณาหลอกลวงสูงกว่า 1,500 ล้านบาทต่อปี ทั้งจากค่าเสียโอกาสและค่ารักษาพยาบาล ขณะเดียวกัน กรมสนับสนุนบริการสุขภาพพบว่า ร้อยละ 30 ของผู้ป่วยที่แพ้อาหารเสริมหรือยา จำเป็นต้องเข้ารับการรักษาแบบฉุกเฉิน

ด้านการซื้อขายออนไลน์ อิฐบูรณ์ อ้นวงษา รองเลขาธิการสำนักงานสภาผู้บริโภค ระบุว่า มีผู้บริโภคตกเป็นเหยื่อคดีหลอกลวงออนไลน์มากที่สุดในหมวดซื้อขายสินค้าออนไลน์ รวม 296,042 เรื่อง (ข้อมูลจากสำนักงานตำรวจแห่งชาติ 1 มีนาคม 2565 – 31 กรกฎาคม 2567) ขณะที่ สพธอ. รับเรื่องร้องเรียนเกี่ยวกับปัญหาซื้อขายสินค้าออนไลน์กว่า 5,300 เรื่อง และสภาผู้บริโภคได้รับเรื่องร้องเรียนอีก 258 เรื่อง โดยกว่าร้อยละ 75 เกิดขึ้นบนเฟซบุ๊ก รองลงมาคือแพลตฟอร์มตลาดออนไลน์ (E–Marketplace) เช่น ลาซาด้า และช้อปปี้

ปัญหาที่ผู้บริโภคพบได้แก่ ไม่ได้รับสินค้า ได้สินค้าที่ไม่ตรงตามที่สั่ง หรือสินค้าชำรุด เมื่อเกิดปัญหามักไม่สามารถติดตามผู้ขายได้ เนื่องจากแพลตฟอร์มไม่แสดงข้อมูลสำคัญ เช่น ชื่อผู้ขาย ที่อยู่ และเบอร์โทรศัพท์ นอกจากนี้ยังพบสินค้าที่ผิดกฎหมาย เช่น เครื่องใช้ไฟฟ้านำเข้าและปลั๊กไฟที่ไม่มีเครื่องหมายมาตรฐาน (มอก.) รวมทั้งสินค้าบางประเภทที่ไม่เป็นไปตามกฎหมายกำหนด ขณะเดียวกัน ผู้บริโภคจำนวนมากไม่ดำเนินคดี เนื่องจากมูลค่าความเสียหายต่ำและขั้นตอนยุ่งยาก อีกทั้งเจ้าหน้าที่ตำรวจบางครั้งไม่รับแจ้งความ

สภาผู้บริโภคจึงได้ติดตามสถานการณ์และจัดประชุมร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อผลักดันนโยบายคุ้มครองผู้บริโภค โดยมีข้อเสนอสำคัญ เช่น มาตรการ “หน่วงเงินก่อนโอน” (Delayed Transaction) สำหรับยอดเงินเกิน 10,000 บาท ให้ธนาคารชะลอการโอนไว้ 72 ชั่วโมง เพื่อเปิดโอกาสให้ตรวจสอบก่อนเงินถูกโอนไปยังบัญชีม้า พร้อมข้อเสนอเชิงนโยบายอื่น ๆ

ข้อเสนอถึงหน่วยงานภาครัฐ ได้แก่

• ให้สำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค (สคบ.) ออกมาตรการยืนยันตัวตนผู้ขายทุกรายบนแพลตฟอร์มออนไลน์
• ห้ามโฆษณาหรือเปิดร้านขายสินค้าบนสื่อสังคมออนไลน์โดยตรง
• บังคับใช้ พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ พ.ศ. 2560 มาตรา 15 และ 26 ให้มีประสิทธิภาพ เพื่อให้ติดตามผู้ขายได้ทันการณ์

ข้อเสนอถึงแพลตฟอร์มออนไลน์ ได้แก่

• จัดตั้งหน่วยเฝ้าระวังสินค้าอันตรายและสินค้าต้องห้าม พร้อมควบคุมการโฆษณาผิดกฎหมาย
• บังคับให้ผู้ขายแสดงตราสัญลักษณ์มาตรฐานคุณภาพสินค้าตามที่รัฐกำหนด
• ตรวจสอบสินค้าที่รัฐประกาศห้ามจำหน่ายอย่างต่อเนื่อง

ข้อกฎหมายและช่องโหว่ที่เปิดทางให้การหลอกลวงดำเนินต่อ

แม้ประเทศไทยจะมีกฎหมายหลัก 3 ฉบับที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ พระราชบัญญัติอาหาร พ.ศ. 2522 พระราชบัญญัติยา พ.ศ. 2510 และพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. 2522 พร้อมฉบับแก้ไขเพิ่มเติม ซึ่งกำหนดทั้งข้อห้ามและบทลงโทษต่อผู้ผลิต ผู้จำหน่าย และผู้โฆษณาสินค้า แต่ในทางปฏิบัติกลับพบว่าบทลงโทษจำนวนมากยังต่ำเกินไปเมื่อเทียบกับผลประโยชน์ที่ผู้กระทำผิดได้รับ

ตัวอย่างเช่น โทษปรับเพียงหลักหมื่นบาท หรือโทษจำคุกไม่เกิน 3 ปี สำหรับผู้ที่โฆษณาเกินจริงหรือจำหน่ายสินค้าที่ไม่ได้มาตรฐาน ถือเป็นสัดส่วนที่เล็กน้อยเมื่อเทียบกับธุรกิจที่สร้างรายได้หลักร้อยล้านบาทต่อปี ทำให้ผู้กระทำผิดจำนวนไม่น้อยเลือกที่จะ “เสี่ยง” เพราะค่าปรับถูกมองว่าเป็นเพียงต้นทุนทางธุรกิจ มากกว่าจะเป็นการลงโทษที่ยับยั้งได้จริง

นอกจากนี้ยังมีข้อจำกัดด้านการบังคับใช้กฎหมายในยุคดิจิทัล โดยเฉพาะการโฆษณาผิดกฎหมายผ่านโซเชียลมีเดียและแพลตฟอร์มออนไลน์ข้ามชาติ แพลตฟอร์มเหล่านี้มักมีสำนักงานใหญ่และเซิร์ฟเวอร์ตั้งอยู่ต่างประเทศ การควบคุมและสั่งลบเนื้อหาจึงต้องผ่านขั้นตอนประสานงานระหว่างประเทศ ซึ่งใช้เวลานานและมีข้อจำกัดด้านเขตอำนาจ ทำให้โฆษณาหลอกลวงสามารถแพร่กระจายอย่างรวดเร็วและเข้าถึงผู้บริโภคได้เป็นวงกว้างก่อนที่หน่วยงานรัฐจะเข้ามาดำเนินการ

อีกหนึ่งปัญหาสำคัญคือการขาดระบบติดตามและบังคับใช้ที่รวดเร็วและบูรณาการ ปัจจุบันหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น อย. สคบ. และกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม ทำงานในขอบเขตหน้าที่ของตน แต่ยังไม่มีฐานข้อมูลกลางและกลไกแจ้งเตือนทันที ส่งผลให้บางกรณีผู้ขายสามารถเปลี่ยนชื่อเพจหรือสร้างบัญชีใหม่ได้ในเวลาอันสั้นหลังจากถูกปิดกั้น