“ล็อกตั้งแต่ต้นทาง” บทเรียนคดีปลอมประกาศประมูล จ.กาญจนบุรี

เมื่อประกาศ “ไม่ถึงมือ” เพราะตั้งใจไม่ให้ถึง ?

หนึ่งในคดีตัวอย่างที่ ป.ป.ช. ยกขึ้นมาดำเนินการ คือกรณีของอดีตเจ้าหน้าที่ธุรการ เทศบาลเมืองกาญจนบุรี ผู้มีหน้าที่จัดส่งเอกสารประกาศประกวดราคาของโครงการก่อสร้างทางระบายน้ำถนนแสงชูโต ไปยังหน่วยงานหรือสื่อที่กฎหมายกำหนด เช่น สำนักงานกลางจัดซื้อจัดจ้าง หรือหน่วยงานไปรษณีย์ เพื่อให้ประชาชนทั่วไปสามารถรับรู้และยื่นประมูลแข่งขันราคาได้อย่างเป็นธรรม

แต่ข้อเท็จจริงที่ตรวจสอบพบคือ ประกาศดังกล่าวไม่เคยถูกส่งออกไปเผยแพร่ตามที่กฎหมายกำหนดไว้ ส่งผลให้การประมูลขาดความโปร่งใส และกลุ่มผู้รับเหมาเข้าถึงข้อมูลได้เพียงบางกลุ่มเท่านั้น

จุดเริ่มต้นของการเปิดโปง – เมื่อ สตง. เริ่มตั้งคำถาม

ยิ่งไปกว่านั้น ยังมีการตรวจพบพฤติการณ์ปลอมแปลงเอกสาร โดยอดีตเจ้าหน้าที่รายนี้ได้จัดทำเอกสารเท็จ ระบุว่าได้นำส่งประกาศไปที่ไปรษณีย์เรียบร้อยแล้ว พร้อมแนบหลักฐานที่มีตราประทับไปรษณีย์ปลอม และปลอมลายมือชื่อเจ้าหน้าที่ไปรษณีย์เข้าไปในเอกสาร เพื่อให้ดูเหมือนเป็นการส่งประกาศจริงตามขั้นตอน ทั้งที่ในความเป็นจริงแล้ว ไม่เคยมีการนำส่งเอกสารใดเกิดขึ้นเลย

เมื่อสำนักงานตรวจเงินแผ่นดินประสานไปยังไปรษณีย์ในพื้นที่ กลับได้รับการยืนยันว่า ไม่มีการรับเอกสารฝากส่งจากเทศบาลในช่วงเวลาดังกล่าว และเมื่อเปรียบเทียบกับบันทึกข้อมูลต้นฉบับ ก็ไม่พบรายการใดตรงกันกับเอกสารที่แนบมาในสำนวน อีกทั้งตราประทับที่ใช้ยังไม่ตรงกับรูปแบบที่จดทะเบียนไว้กับระบบราชการ

พฤติกรรมดังกล่าวจึงเข้าข่ายเป็นการปลอมแปลงเอกสารราชการเพื่อปกปิดการไม่ปฏิบัติหน้าที่ และเอื้อประโยชน์ให้กับผู้รับเหมาบางราย โดยปิดกั้นไม่ให้เกิดการแข่งขันอย่างเป็นธรรม ส่งผลให้กระบวนการจัดซื้อจัดจ้างถูกบิดเบือน และเปิดช่องให้เกิดการฮั้วประมูลในท้ายที่สุด

จากปลอมตราไปรษณีย์ สู่คำพิพากษาศาลอาญาคดีทุจริต

หลังจากผู้ว่าราชการจังหวัดได้รับรายงานจาก สตง. จึงส่งต่อเรื่องให้สำนักงาน ป.ป.ช. ดำเนินการตรวจสอบ พบว่าพฤติกรรมของอดีตเจ้าหน้าที่ธุรการ เข้าข่ายความผิดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 157 (ละเว้นการปฏิบัติหน้าที่โดยมิชอบ) และ พ.ร.บ.การเสนอราคาต่อหน่วยงานของรัฐ มาตรา 12

แม้อัยการจะเห็นว่าพยานหลักฐานยังไม่เพียงพอ แต่คณะกรรมการ ป.ป.ช. เห็นต่าง และใช้สิทธิดำเนินคดีเอง โดยยื่นฟ้องต่อศาลอาญาคดีทุจริตภาค 7 ซึ่งศาลมีคำพิพากษาว่า จำเลยมีความผิดจริง และลงโทษตามกฎหมาย

ท้ายที่สุด ศาลมีคำพิพากษาว่า จำเลยมีความผิดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 157 และพระราชบัญญัติว่าด้วยความผิดเกี่ยวกับการเสนอราคาต่อหน่วยงานของรัฐ ซึ่งตอกย้ำให้เห็นว่า แม้การปลอมแปลงเพียงเล็กน้อยในขั้นตอนต้นทาง ก็สามารถทำลายระบบราชการ และทำลายความไว้วางใจของประชาชนได้ในระดับโครงสร้าง

“ร้องเรียนเร็ว = ตรวจสอบได้” ข้อมูลของประชาชนคือพลัง

นายสิทธิพร กล่าวย้ำว่า การไต่สวนและตรวจสอบในลักษณะนี้จะเป็นไปได้ยาก หากไม่มีข้อมูลเบื้องต้นที่ชัดเจนจากประชาชน ไม่ว่าจะเป็นชื่อโครงการ วันเวลาที่เกิดเหตุ หรือแม้กระทั่งเอกสารที่บ่งชี้ว่ามีบางอย่างผิดปกติ ยิ่งข้อมูลครบเท่าไร กระบวนการตรวจสอบยิ่งทำได้เร็ว และมีโอกาสเอาผิดได้สูงขึ้น

แต่หากปล่อยให้เวลาผ่านไปนาน โครงการดำเนินไปจนแล้วเสร็จ หรือไม่มีเอกสารประกอบ จะทำให้การรวบรวมพยานหลักฐานเป็นไปอย่างลำบาก บางครั้งจนอาจไม่สามารถดำเนินคดีได้

“ถ้าไม่มีคนกล้าพูด ระบบก็ไม่เปลี่ยน”

คดีของอดีตเจ้าหน้าที่ธุรการ ไม่ใช่เพียงการจับผิดคนทำผิดรายหนึ่ง แต่คือภาพสะท้อนของระบบจัดซื้อจัดจ้างที่เต็มไปด้วยช่องว่างให้บิดเบือน ตั้งแต่การกำหนดเงื่อนไขที่อาจเอื้อกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง ไปจนถึงขั้นตอนการประกาศที่ควรเปิดเผยต่อสาธารณะ กลับถูกซุกซ่อนไว้เพียงในวงจำกัด

เมื่อกระบวนการเหล่านี้ถูกปล่อยให้ควบคุมได้โดยคนไม่กี่คน โครงการที่ควรโปร่งใสจึงกลายเป็นสนามของการล็อกผล และประชาชน—ในฐานะเจ้าของภาษี—กลับไม่เคยรู้แม้แต่ว่ามีการประมูลเกิดขึ้น

ถึงเวลาออกแบบใหม่ – ระบบจัดซื้อจัดจ้างที่ตรวจสอบได้จริง

คำถามที่สังคมไทยต้องช่วยกันตอบ คือ เราจะปล่อยให้ระบบจัดซื้อจัดจ้างอยู่ภายใต้อิทธิพลของคนไม่กี่คนอีกนานแค่ไหน การปรับปรุงระบบไม่ใช่แค่การใช้เทคโนโลยีเข้ามาช่วย แต่ต้องเริ่มจาก “เจตจำนง” ของหน่วยงานรัฐทุกระดับ ว่าจะไม่ยอมให้ช่องโหว่เหล่านี้ถูกใช้เพื่อผลประโยชน์เฉพาะกลุ่มอีกต่อไป

และที่สำคัญที่สุด คือการเปิดพื้นที่ให้ประชาชนได้ตรวจสอบการใช้เงินภาษีของตนเองอย่างแท้จริง ไม่ใช่แค่ในนาม แต่ต้องมีผลในทางปฏิบัติ

เพราะหากไม่มีการทุจริต ทุกบาทของภาษีจะถูกใช้เพื่อประโยชน์ของประชาชน โรงเรียนจะได้อุปกรณ์ที่ดี ถนนจะไม่พังซ้ำซาก และอนาคตของประเทศจะไม่ถูกซื้อขายใต้โต๊ะอีกต่อไป