สมองทำงานอย่างไร? เมื่ออ่าน Fake News ไขความลับจิตวิทยาของ “ข่าวปลอม”

5 ปัจจัยที่กระตุ้นให้เราแชร์ข่าวปลอม

ข้อมูลวิจัยจาก หนังสือวิชาการออนไลน์ The Psychology of Fake News วิเคราะห์ปัจจัยทางจิตวิทยาที่ทำให้เราเชื่อและแบ่งปันข้อมูลที่ผิดรวมถึงความเชื่อในทฤษฎีสมคบคิด ประกอบไปด้วย 5 ปัจจัย 

1.ปรากฏการณ์ความจริงลวงตา (Illusory Truth Effect)

ข้อมูลซ้ำๆ แม้จะเป็นเท็จ ก็ทำให้สมองรู้สึก “คุ้นเคย” และยอมรับว่าเป็นจริง

ปรากฏการณ์ความจริงลวงตา (illusory truth effect)เกิดขึ้นได้ทั้งกับข้อมูลที่เป็นจริงและข้อมูลเท็จ จึงมักถูกนำมาใช้เพื่อกระตุ้นการเผยแพร่ข้อมูลเท็จโดยเจตนาเพื่อโน้มน้าวความคิดเห็นสาธารณะ

ผลกระทบจาก “ความจริงลวงตา” สามารถสร้าง มีม ทางวัฒนธรรม และความเข้าใจผิดได้

 2. อำนาจของ “ภาพถ่ายและการเล่าเรื่อง”

ภาพถ่ายหรือภาพประกอบทำให้สมองเชื่อมโยงเหตุการณ์กับ “ความจริง” ได้ง่ายขึ้น

ภาพไม่ได้ทำให้ข้อมูลจริงขึ้น แต่ทำให้คน จินตนาการว่ามันเป็นจริง

งานวิจัยของ ดร.เอริน นิวแมน ชี้ว่า แม้เพียง 10% ของผู้คนที่บอกว่าภาพเพิ่มความน่าเชื่อถือ แต่ ผลทางอารมณ์ ของภาพทำให้ข่าวปลอมฝังลึกขึ้น

 3. อัลกอริทึมและ “ฟองสบู่” (Filter Bubbles)

ระบบการเลือกเนื้อหาของโซเชียลมีเดียมักเลือกเนื้อหาที่สอดคล้องกับพฤติกรรมและรสนิยมเราขึ้นมายังหน้า Feed 

ผู้ใช้จึงมักเจอข้อมูลซ้ำในทิศทางเดียว เป็นการตอกย้ำความเชื่อเดิม และทำให้ไม่ได้เจอมุมมองใหม่ ซึ่งโครงกสร้าง และ ระบบการทำงานของโซเชียลมีเดีย ยังทำให้ข่าวปลอมกระจายเร็วและมีน้ำหนักมากขึ้น

 4. การคิดแบบ Heuristic (ทางลัดทางจิต)

มนุษย์ใช้ “ทางลัด” เพื่อประหยัดเวลาในการคิด ไม่ได้ตรวจสอบอย่างละเอียด เช่น ถ้าเพื่อนแชร์ข้อมูลอะไรมา เรามักคิดว่าเชื่อถือได้ หรือถ้าข่าวตรงกับความเชื่อเดิมจะรับข้อมูลทันทีโดยไม่ตั้งคำถาม

 5. แรงกดดันทางสังคมและอารมณ์ร่วม

คนแชร์ข่าวปลอมบางส่วน เพราะอยาก เข้ากับกลุ่ม หรือ แสดงจุดยืน ซึ่งข่าวปลอมจำนวนมากถูกออกแบบมาให้กระตุ้น ความโกรธ ความกลัว หรือความหวัง ซึ่งทำให้ถูกแชร์เร็วกว่า

เราควรรับมือกับข่าวปลอมอย่างไร? 

ฝึกการตั้งคำถามไว้ก่อนเสมอไม่ว่าเจอกับข้อมูลหรือข่าวอะไรก็ตาม รวมถึงตรวจสอบที่มาของข้อมูล แหล่งอ้างอิง หรือ ที่เรียกว่าทฤษฎีการฉีดวัคซีน (Inoculation Theory ) หมายความว่าต้องสร้างภูมิคุ้มกันให้กับตัวเองในการรับมือข่าวปลอม

แล้วหากเราตกเป็นเหยื่อของข่าวปลอมล่ะ เราอาจใช้วิธีหนายยอกเอาหนามบ่ง เมื่อเราต้องแก้ไขข่าวเท็จด้วยความจริง เราควรใช้การตอกย้ำในเชิงบวก หรือ การทำซ้ำข้อมูลจริงพร้อมระบุว่าอะไรคือเท็จ อะไรคือจริง  เพื่อลดโอกาสเชื่อข่าวปลอม